Keywords
guidebook
eastern borderlands
linguistic mistake
purisme
fantasy
regionalism
How to Cite
Abstract
The article is an attempt to recreate the imagination of children in north-eastern Kresy (the eastern borderlands of pre-war Poland) based on the vocabulary collected in two works on linguistic correctness from the turn of the 19th and 20th century (Błędów naszych w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełnionych oraz prowincjonalizmów by Aleksander Walicki; 3rd ed., Warszawa-Kraków 1886 and Błędów naszych. Rzeczy o czystości języka polskiego na Litwie by Aleksander Łętowski; 1st ed., Wilno 1915) which provide us with an image of the Polish language in that region through the eyes of not so much linguistics experts (who stand guard over linguistic purity and correctness) as patriotic enthusiasts (people who really cared about their endangered mother tongue).
The presented lexical material includes both native vocabulary, which forms 24.6% (236) of all the lexemes, and borrowings from other languages, which form 75.4% (721) of all the lexemes. Most of the examples present emotionally loaded vocabulary, i.e. pejorative, disrespectful, or facetious vocabulary. Based on grammatical criteria: nouns dominate in the excerpted material, there is thirteen of them. Seven of the lexemes are verbs. Adjectives are represented by two words. The lexemes are assigned to types based on lexical features and authors’ notes included in the individual entries.
References
Bliziński J., Barbaryzmyi dziwolągi językowe, Kraków 1888.
Brückner A., Cywilizacja i język, Lwów 1901.
Brückner A., Walka o język, Lwów 1917.
Brückner A., Wyrazy obce w języku polskim, Lwów 1907.
Buttler D., Polskie słownictwo potoczne I–III, „Poradnik Językowy”1977.
Buttler D., Czasowniki potoczne współczesnej polszczyzny, „Socjolingwistyka” 1982, nr 4.
Dubisz S., Wpływy łaciny na język polski, „Poradnik Językowy” 2007, z. 5.
Bokus B., Shugar G. W. (red.), Psychologia języka dziecka, Gdańsk 2007.
Brzezinowa M., Leksyka potoczna jako zabieg stylistyczny w tekście poprawnościowym, [w:] Przejawy potoczności w tekstach artystycznych, red. J. Brzeziński, Zielona Góra 2001.
Ciborowska A.B., O niektórych osobliwościach polszczyzny drugiej połowy XIX wieku (na podstawie Upominku zecerom od korektora Aleksandra Walickiego), [w:] „Białostockie Archiwum Językowe” 2002, nr 2.
Ciborowska A.B., Poradnik Aleksandra Walickiego – pierwszy głos w obronie polszczyzny na kresach północno-wschodnich drugiej połowy XIX wieku, [w:] „Białostockie Archiwum Językowe” 2001, nr 1.
Ciborowska A.B., Zapożyczenia z języka rosyjskiego w „Poradniku” Aleksandra Walickiego, [w:] Polszczyzna północno-wschodnia 2, red. B. Nowowiejski, Białystok 1999.
Dubowik E., Kościelak R., Tomczak-Witych A., Wybrane zagadnienia z psychologii, Gdańsk 2002.
Dwilewicz B., Język mieszkańców wsi Bujwidzie na Wileńszczyźnie, Warszawa 1997.
Dymara B., Dziecko w świecie marzeń, Kraków 2010.
Edwards J., Language, Society and Identity, Oxford 1985.
Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. S. Urbańczyk, Wrocław-Warszaw-Kraków 1992.
Garniewicz J., Rozwój i ukształtowanie wyobraźni dziecka. Porady dla rodziców i nauczycieli, Warszawa-Toruń 1992.
Górniewicz J., Wyobraźnia i wychowanie, [w:] Świat człowieka świat – świat sztuki, red. J. M. Śmieciński, Warszawa 1996.
Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, Warszawa 1979.
Jadacka H., Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2008.
Karaś H., Rusycyzmy frazeologiczne w polszczyźnie w okresie zaborów, [w:] Studia nad słownictwem XIX i XX wieku, red. W. Kupiszewski, t. 2, Warszawa 1993.
Karaś H., Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów (na podstawie prasy warszawskiej z lat 1795-1918), Warszawa 1996.
Karaś H., Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie ogólnej – historia i współczesność, „Poradnik Językowy” 2007, z. 5.
Karaś H., Wpływy rosyjskie w języku XIX-wiecznych pamiętników ks. Karola Mikoszewskiego, „Prace Filologiczne” XXXVIII.
Kaupuż A. i Smułkowa E., Nieznane prace Jana Karłowicza o języku polskim na Wileńszczyźnie, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, red. J Rieger, J. Werenicz, t. 3, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984.
Karłowicz J., Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan, (zred. ok. 1882 r.), wyd. Wrocław 1984.
Karłowicz J., Czarkowski L., Słowniczek najpospolitszych rusycyzmów, Wilno 1909.
Klemensiewicz Z., Historia języka polskiego, Warszawa 1981.
Klemensiewicz Z., Zagadnienia i założenia historii języka polskiego, [w:] Składnia, stylistyka, pedagogika językowa, Warszawa 1982.
Kielar-Turska M., Dziecko wobec rzeczywistości i fikcji, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu” 2000 nr 6.
Korbut G., Wyrazy niemieckie w języku polskim pod względem językowym i cywilizacyjnym, „Prace Filologiczne” 1983, t. 4.
Kortowicz E.S., Oczyściciel mowy polskiej czyli słownik obcosłów składający się blisko z 10000 wyrazów i wyrażeń z obcych mów utworzonych a w piśmie i w mowie polskiej niepotrzebnie używanych, oraz z wyrazów gminnych przestarzałych i ziemszczyzn w różnych okolicach Polski używanych z wysłowieniem i objaśnieniem polskiem ułożony dla lepszego wyrażania się, Poznań 1891.
Koniusz E., Polszczyzna z historycznej Litwy w „Słowniku gwar polskich” Jana Karłowicza, Kielce 2001.
Kopczyński O., Poprawa błędów w ustnej i pisanej mowie polskiej, Warszawa 1808.
Krasnowolski A., Najpospolitsze błędy językowe zdarzające się w mowie i piśmie polskim, Warszawa 1903.
Kryński A. A., Jak nie należy mówić po polsku, Warszawa 1921 (wyd. II. 1931).
Krzyżanowski J., Hernas Cz. (red.), Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984.
Książka jubileuszowa „Kuriera Warszawskiego” 1821-1896, Warszawa 1896.
Kuryłowicz B. I., Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, Białystok 2005.
Kurzowa Z., Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa-Kraków 1993.
Limont W., Rozwijanie wyobraźni twórczej, „Wychowanie w Przedszkolu” 2002, nr 8; [online] http://szkolnictwo.pl/index.php?id=PU8835, [dostęp: 10.11.2015].
Lubaś W., Istota potoczności, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językowego” 1983, XL.
Lubaś W., Język potoczny jako przedmiot badań językowych, red. S. Gajda, Z. Adamiszyn, Opole 1999.
Łada-Łazowski E., Niemieckie, francuskie i błędne sposoby mówienia zebrane z książek, gazet i mowy potocznej, Lwów 1865.
Mikołajczak A., Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 1998.
Łętowski A., Błędy nasze. Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie, Wilno 1915.
Mędelska J., Język polski na Litwie w dziewiątym dziesięcioleciu XX wieku, Bydgoszcz 1993.
Mędelska J., Język „Prawdy Wileńskiej”. Północnokresowa polszczyzna kulturalna w początkach sowietyzacji Wilna i Wileńszczyzny, Bydgoszcz 1999.
Moszyński L., Geografia niektórych zapożyczeń niemieckich w staropolszczyźnie, Poznań 1954.
Nowowiejski B., Wydawnictwa poprawnościowe z 2. polowy XIX wieku i początków XX wieku jako źródła do historii języka polskiego, [w:] Witold Doroszewski – mistrz i nauczyciel, red. B. Falińska, Łomża 1997.
Nowowiejski B., Wpływ języka niemieckiego na polszczyznę w zakresie słownictwa, „Poradnik Językowy” 2007, z. 5.
Nowowiejski B., Zapożyczenia leksykalne z języka niemieckiego w polszczyźnie XIX wieku, Białystok 1996.
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007.
Okoń W., Kategorie pedagogiczne, Olsztyn 2001.
Passendorfer A., Błędy językowe młodzieży szkolnej, Lwów 1902 (wersja rozszerzona: Błędy językowe, Lwów 1904).
Pihan-Kijasowa A., Literacka polszczyzna kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka, Poznań 1999.
Przetacznikowa M., Makiełło-Jarża G., Podstawy psychologii ogólnej, Warszawa 1990. [online] https://pl.wikipedia.org/wiki/wyobraznia, [dostęp: 10.11.2015].
Rozet I., Psychologia fantazji, Warszawa 1982.
Rybicka H., Losy wyrazów obcych, Warszawa 1976.
Rybicka-Nowacka H., Zapożyczenia z języka niemieckiego w Słowniku języka polskiego S. B. Lindego, „Prace Filologiczne” XXX, 1981.
Skorupka-Raczyńska E., Progresywne zapożyczenia pochodzenia łacińskiego w polszczyźnie XIX wieku, Gorzów Wielkopolski 2000.
Shugar G.W., Smoczyńska M. (red.), Badania nad rozwojem języka dziecka, Warszawa 1980.
Skobel F., O skażeniu języka polskiego w dziennikach i mowie potocznej, osobliwie w Galicji, t. I-III, Kraków 1871-1877.
Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1992.
Słownik pseudonimów i kryptonimów pisarzy polskich i Polski dotyczących, oprac. A. Bar, Kraków MCMXXXVIII, przedruk: Warszawa 1980, t. 3: Wykaz nazwisk pisarzy.
Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 2000.
Smułkowa E., Uwagi do metody badań nad leksyką gwarową pogranicza językowego, [w:] Studia nad gwarami ziem północno-wschodniej Polski, red. E. Smułkowa, I. Maryniakowa, Warszawa 1984.
Sokólska U., Siedemnastowieczna polszczyzna kresów północno-wschodnich. Słowotwórstwo, słownictwo, frazeologia, Białystok 1999.
Strawińska A.B., Dziewiętnastowieczne rozstrzygnięcia ortograficzne na podstawie „poradnika dla drukarzy” Aleksandra Walickiego, [w:] „Białostockie Archiwum Językowe” 2006, nr 6.
Strawińska A.B., Polszczyzna wileńska początków XX wieku w Poradniku Aleksandra Łętowskiego, [w:] „Białostockie Archiwum Językowe" 2004, nr 4.
Strawińska A.B., Słownictwo emocjonalne w tekstach z przełomu XIX i XX wieku traktujących o poprawności językowej, [w:] Odmiany stylowe polszczyzny dawniej i dziś, red. U. Sokólska, Białystok 2001.
Strączek D., Nietypowy słownik języka dziecięcego. I kto to papla, Kraków 2009.
Strelau J., Jurgowski A., Putkiewicz Z., Podstawy psychologii dla nauczycieli, Warszawa 1985.
Szczerbowicz-Wieczór L., O skażeniu obecnem języka polskiego w prasie, Kraków 1881.
Szewczuk W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1985.
Szober S., Na straży języka. Szkice z zakresu poprawności i kultury języka polskiego Warszawa 1937.
Szober S., Słownik ortoepiczny. Jak mówić i pisać po polsku, Warszawa 1937.
Śledziński S. (red.), Mała encyklopedia muzyki, Warszawa 1981.
Umińska-Tytoń E., Słownictwo polszczyzny potocznej XIX wieku, Łódź 2001.
Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
Walicki A., Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełnione oraz prowincjonalizmy, wyd. III, Warszawa-Kraków 1886.
Walicki A., Upominek zecerom od korektora, Kraków 1886.
Żurawicka J., Zespół redakcji „Głosu” 1886-1894, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962, t. 1.
Netografia:
[online] https://pl.wikquate. org/wiki/wyobraznia, [dostęp: 10.11.2015].
[online] www.ptta.pl/pef/pdf/w/wyobraznia.pdf, [dostęp: 11.11.2015].
[on line] http://www.profesor.pl/publikacja,11398,Artykuly,Wyobraznia-tworcza-wswietle-dotychczasowych-badan, [dostęp: 11.11.2015].
[online] dziecisawazne.pl/systemy-wychowawcze-cz-4-jean-piaget, [dostęp: 11.11.2015].
[online] zawalskaaneta.republika.pl/Piaget.html, [dostęp: 11.11.2015].
[online] www.geni.com/people/Aleksander-Walicki/ 6000000000970204089, [dostęp: 10.11.2015].
[online] www.geni.com/people/Aleksander-Walicki/6000000000970204089, [dostęp: 10.11.2015].
[online] www.estreicher.uj.edu.pl/ xix wieku/indeks, tom-zbioru_ogolnego, 2718.html, [dostęp: 10.11.2015].
Articles published in the “gold open access” mode on the basis of a non-exclusive license agreement between the publisher and the author. Permitted use:
- the publication may be read and stored on any device,
- the publication may be cited (with obligatory reference to the author, the title of the text, as well as the full title, bibliographic address of the issue and page of the journal)
The editorial team of “Bibliotekarz Podlaski” implements an open access policy by publishing materials in the form of the so-called Gold Open Access. From volume 42 (issue 1/2019), the journal is available under the Creative Commons license (Attribution – ShareAlike: CC BY-SA).
The key declarations of the Open Access and Open Science movement, which we fully support, are available on the CEON Open Science website.
COPYRIGHT:
The editorial team of “Bibliotekarz Podlaski” implements an open access policy by publishing materials in the form of the so-called Gold Open Access. The journal is available under the Creative Commons license – Attribution – ShareAlike 4.0: International: CC BY-SA 4.0).
The key declarations of the Open Access and Open Science movement, which we fully support, are available on the CEON Open Science website.
“Bibliotekarz Podlaski” allows its readers to read, download, copy, distribute, print, search and link to the full content of articles. We enable full, immediate, unlimited (both in a territorial, temporal and technical sense) open access to all published content, in accordance with the principle that freely available research increases and accelerates the global development of science and the exchange of knowledge.
The editorial team of “Bibliotekarz Podlaski” encourages authors to place articles published in the journal in open repositories (after the review or the final version of the publisher), provided that a link to the journal’s website is provided.
The journal does not charge the authors any fees for accepting and publishing their texts.