Abstract
The text analyzes the symbolic and ritual meaning of a fairy tale by the Croatian writer Ivana Brlić-Mazuranic entitled Palunko the fisherman and his wife. The title character wants to find a way to the seat of the Sea King to live there in carefree and wealthy. Neither the loss of his son nor his wife’s illness can stop him from achieving this goal. However, she is the one who, by performing a series of rituals, especially her own internal transformation, finds her husband and son, which leads to the recovery of the lost community. In the text, Brlić-Mazuranic uses symbolism related to the daily cycle (dawn, midnight), elements (water, fire, air), divine beings (Aurora), and above all Slavic beliefs, the remnants of which have been preserved only in fairy tales, especially about the island of Bujan, the Alatyr stone or the twigs.
References
Adamkowicz-Iglińska B., Złoto w baśniach Braci Grimm, [w:] Naukowe fascynacje bajką, red. A. Grabowski, M. Zaorska, Olsztyn 2014.
Brlić-Mažuranić I., O rybaku Palunku i o Morskim Królu, przeł. M. Petryńska, il. B. Truchowska, Warszawa 1976.
Brlić-Mažuranić I., Pismo o postanku Priča iz davnine, [w:] tejże, Izabrana djela, przeł. dr M. Vražić, Zagrzeb 1997.
Brlić-Mažuranić I., Ribar Palunko i njegova žena, [w:] tejże, Priče iz davnine, Zagreb 1920.
Brlić-Mažuranić I., Rybak Palunko i jego żona, tłum. W. Bazielich, „Ilustracja Polska” 1934, nr 5–10.
Brzozowska-Krajka A., Symbolika dobowego cyklu powszedniego w polskim folklorze tradycyjnym, Lublin 1994.
Budziszewska W., Z terminologii starego folkloru rosyjskiego (Alatyr’, Plakun, Erek, Gorezovica),„Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 1992, nr 5.
Campbell J., Bohater o tysiącu twarzy, przeł. A. Jankowski, Kraków 2013.
Dunin-Karwicka T., Dziki bez w folklorze Europy ze szczególnym uwzględnieniem Słowiańszczyzny, [w:] W kręgu folkloru, literatury i języka: prace ofiarowane prof. Janowi Mirosławowi Kasjanowi w 70. rocznicę urodzin, pod red. M. Jakitowicz i V. Wróblewskiej, Toruń 2003.
Eliade M., Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, przeł. K. Kocjan, Kraków 2007.
Eliade M., Traktat o historii religii, przeł. J. Wierusz-Kowalski, Łódź 1993.
Estetyka czterech żywiołów, red. K. Wilkoszewska, Kraków 2002.
Fidowicz A., Słowiańskie światy wyobraźni: baśnie Marii Konopnickiej i Ivany Brlić-Mažuranić, [w:] Wolność i wyobraźnia w literaturze dziecięcej, pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, M. Kotkowskiej, Kraków 2017.
Fischer A., Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, pod red. M. Kujawskiej, Ł. Łuczaja, J. Sosnowskiej, P. Klepackiego, Wrocław 2016.
Gennep A., van, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, przeł. B. Biały, wstęp J. Tokarska-Bakir, Warszawa 2006.
Gimbutas M., Mistresses of Waters: The Bird and Snake Goddess, [w:] tejże, The Goddess and Gods of Old Europe, Berkley, Los Angeles 1996.
Głowacka-Warchoł M., Symbolika liczby trzy w tekstach folklorystycznych, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”. Studia Linguistica II, 2004, Folia 19.
Gołębiowska-Suchorska A., Dziewczę przędzie, Pan Bóg nitki daje. O spójności ludowej wizji świata, Bydgoszcz 2011.
Gostomska A., Czy Ivana Brlić-Mažuranić to chorwacki Hans Christian Andersen? [w:] Bajkowe inspiracje literaturoznawców i kulturoznawców, t. 2, pod red. M. Zaorskiej i A. Grabowskiego, Olsztyn 2012.
Gostomska A., Morze w baśni Ivany Brlić-Mažuranić „Ribar Palunko i njegova žena”, [w:] Slawistyka z widokiem na morze, pod red. J. Dziuby i R. Wyżkiewicz-Maksimow, Gdańsk 2020.
Gostomska A., Polskie przekłady zbioru „Priče iz davnine” Ivana Brlić-Mažuranić, „Przekłady Literatur Słowiańskich” 2016, t. 7, cz. 1.
Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, przeł. Maria Bronarska, Wrocław 2008.
Hameršak M., Przekłady baśni pomiędzy mobilizacją narodową a komodyfikacją. Niemieckojęzyczna literatura dla dzieci w dziewiętnastowiecznym społeczeństwie chorwackim, przeł. A. Arno, „Przekładaniec” 2009/2010, nr 22/23.
Kalnická Z., Woda, [w:] Estetyka czterech żywiołów, pod red. Krystyny Wilkoszewskiej, Kraków 2002.
Klinger W., Wschodnio-europejskie rusałki i pokrewne postaci demonologii ludowej a tradycja grecko-rzymska, Lublin–Kraków 1949.
Kowalik A., Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków 2004.
Kowalski P., Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 2007.
Krzyżanowski J., W świecie bajki ludowej, Warszawa 1980.
Lapatin K., The mysteries of the Snake Goddess: Art, Desire and the forging of history, Da Capo Press 2003.
Leszczyński B., Znaczenie i symbolika postu, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 2014, nr 21.
Moszyński K., Kultura Ludowa Słowian, część II, Kultura duchowa, Kraków 1934.
Pascual Chenel Á., Serrano Simarro A., Słownik symboli, przeł. M. Boberska, Warszawa 2008.
Pełka L.J., U stóp słowiańskiego Parnasu. Bogowie i gusła, Poznań 2021.
Podgórscy B., A., Wielka księga demonów polskich. Leksykon i antologia demonologii ludowej, Katowice 2005.
Propp W., Edyp w świecie folkloru, [w:] tegoż, Nie tylko bajka, wybór i tłum. D. Ulicka, Warszawa 2000.
Propp W., Historyczne korzenie bajki magicznej, przeł. J. Chmielewski, Warszawa 2003.
Propp W., Morfologia bajki magicznej, przeł. P. Rojek, Kraków 2011.
Rusek I.E., „Jedź, laleczko…”, czyli o zaświatowym charakterze niektórych potraw, „Bibliotekarz Podlaski” 2021, nr 4.
Rzepkowski K., Złoty kciuk. Młyn i młynarz w kulturze zachodu, Warszawa–Toruń 2015.
Rzepnikowska I., [hasło:] Inicjacja, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, wersja on-line: Inicjacja – Słownik polskiej bajki ludowej, red. Violetta Wróblewska (umk.pl) [dostęp: 7.02. 2023].
Rzepnikowska I., [hasło:] Zwierzęta magiczne, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, wersja on-line: Zwierzęta magiczne – Słownik polskiej bajki ludowej, red. Violetta Wróblewska (umk.pl) [dostęp: 7.02. 2023].
Sala B.G., Wśród polskich syren, rusałek, meluzyn, świtezianek i innych wodnych panien, Olszanica 2020.
Styczyński M., Bez czarny. Biomuzyka (1), „Gadki z chatki. Pismo folkowe. Tradycja, muzyka świata i okolic” 2001, nr 37. Wersja online: pismofolkowe.pl/artykul/bez-czarny-2502 [dostęp: 13.11.2022].
Szczepański S., Kamień i skała w mitologii, wierzeniach i obyczajowości ludów indoeuropejskich, [w:] Kamienie w historii, kulturze i religii, pod red. R. Klimka i S. Szczepańskiego, Olsztyn 2010.
Szymczak K., Nowe szaty starych opowieści – słowiańskie baśnie we współczesnej odsłonie, [w:] Słowiańskie inspiracje: język, literatura, kultura, pod red. A. Gostomskiej, E. Lechockiej, Gdańsk 2018.
Świerzowska A., Bursztyn, koral, gagat. Symbolika religijna i magiczna, Kraków 2003.
Świerzowska A., Perła w kulturze i religiach świata, Kraków 1999.
Świerzowska A., Tam, gdzie zaświaty łączą się ze światem. Alatyr – biały kamień, „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy” 2004, nr 47/48.
Turner V., Proces rytualny. Struktura i antystruktura, przeł. E. Dżurak, wstępem opatrzyła, J. Tokarska-Bakir, Warszawa 2010.
Wilczyńska E., Symbolika pszczół i mrówek w polskiej kulturze ludowej, „Tekstura” 2013, nr 1 (4).
Wojtaszek A., Ucieczka ze świata bajek, „Herito” 2019, nr 34 (1).
Wróblewska V., Inicjacyjny charakter baśni literackich, [w:] Z problemów prozy: powieść inicjacyjna pod red. W. Gutowskiego i E. Owczarz, Toruń 2003.
Wróblewska V., Od bohatera mitycznego do bohatera bajkowego (na przykładzie opowieści ludowych), [w:] Mit, prawda, imaginacja, „Colloquia Anthropologica et Communicativa”, vol. 3, red. P. Kowalski, Wrocław 2011.
Zadurska O., [hasło:] Młyn, [w:] Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, wersja on-line: Młyn – Słownik polskiej bajki ludowej, red. Violetta Wróblewska (umk.pl) [dostęp: 7.02.2023].
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Copyright (c) 2023 Iwona E. Rusek