Abstract
This article examines the role of optimism, a philosophical-psychological category, in science fiction literature discourse. Pessimism, the counterpoint to optimism,
clearly dominates the contemporary form of this genre. Conversely, optimism in science fiction increasingly demands a deliberate stance from writers and readers, challenging the predominance of pessimism. The author identifies genre characteristics that lend themselves to optimistic perspectives and offers an overview of periods in science fiction history where optimism prevailed. Additionally, the article highlights projects where science fiction intersects with social activism.
References
Alloy L., Abramson L., Depressive Realism: Four Theoretical Perspectives, [w:] Cognitive Processes in Depression, red. L. Alloy, New York 1988.
Asimov I., A Memoir, New York 1994.
Bartoszyński K., Teoria i interpretacja. Szkice literackie, Warszawa 1985.
Blackburn S., The Oxford Dictionary Of Philosophy, Oxford 2016.
Blackford J.M., Jak przestać nadmiernie myśleć, 2022 (wyd. cyfrowe).
Budrys A., Galaxy Bookshelf, „Galaxy” 1965, nr 8.
Burzyńska A., Kulturowy zwrot teorii, [w:] Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006.
Bühler B., Other Environments: Ecocriticism and Science Fiction (Lem, Ballard, Dath), [w:] Texts, Animals, Environments: Zoopoetics and Ecopoetics, red. F. Middelhoff, S. Schönbeck, R. Borgards, C. Gersdorf, Freiburg 2019.
Chakravartty A., Hasło Scientific Realism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/scientific-realism/#SeleOpti, revision 2017 [dostęp: 21.01.2023].
Colman A.M., The Oxford Dictionary of Psychology, Oxford 2015.
Contemporary Dystopian Fiction for Young Adults: Brave New Teenagers, red. B. Basu, K.R. Broad, C. Hintz, New York 2013.
Csicsery-Ronay I., The SF of Theory: Baudrillard and Haraway, „Science Fiction Studies” 1991, nr 3.
Czapiński J., Wartościowanie – zjawisko inklinacji pozytywnej (o naturze optymizmu), Wrocław 1985.
Czapliński P., Stanisław Lem – spirala pesymizmu, „Teksty Drugie” 2001, nr 6.
Czerw A., Optymizm: perspektywa psychologiczna, Gdańsk 2010.
Czerw A., Borkowska A., Rola optymizmu i inteligencji emocjonalnej w osiąganiu satysfakcji z pracy. Implikacje dla tworzenia programów rozwojowych pracowników, „Współczesne Zarządzanie” 2010, nr 1.
Dajnowski M., Kilka uwag o subwersywnym potencjale nowej fantastyki. „Czerwony” Miéville i New Weird, „Jednak Książki” 2017, nr 8.
Delany S.R., Starboard Wine, Middletown 2012.
Doliński D., Gromski W., Zawisza E., Unrealistic Pessimism, „The Journal of Social Psychology” 1987, nr 5.
Frelik P., „Summa technologiae” as Impossible Utopia, „Science Fiction Studies” 2013, nr 3.
Gorliński-Kucik P., TechGnoza, uchronia, science fiction. Proza Jacka Dukaja, Katowice 2017.
Gunn J., The Science of Science Fiction Writing, Lanham 2000.
Hambrick K., Destroying Imagination to Save Reality: Environmental Apocalypse in Science Fiction, [w:] Environmentalism in the Realm of Science Fiction and Fantasy Literature, red. C. Baratta, Cambridge 2012.
Hansen K.S., Optimistic Fiction as a Tool for Ethical Reflection in STEM, „Journal of Academic Ethics” 2021, t. 19, wyd. 3.
Hartwell D.G., Cramer K., The Space Opera Renaissance, New York 2006.
Hieroglyph: Stories & Visions for a Better Future, red. E. Finn, K. Cramer, New York 2014.
Hollinger V., Feminist Theory and Science Fiction, [w:] The Cambridge Companion to Science Fiction, red. E. James, F. Mendlesohn, Cambridge 2003.
Jarzębski J., Fantastyka i pesymizm, [w:] Ćwiczenia z rozpaczy. Pesymizm w prozie polskiej po 1985 roku, red. J. Jarzębski, J. Momro, Kraków 2011.
Klik M., Wieloznaczność tekstu według Rolanda Barthes’a, „Przegląd Humanistyczny” 2001, nr 3.
Kosow H., Gaßner R., Methods of Future and Scenario Analysis, Bonn 2008.
Landon B., Science Fiction After 1900: From the Steam Man to the Stars, New York 1997.
Langer E.J., The Illusion of Control, „Journal of Personality and Social Psychology” 1975, nr 2.
Langer J., Postcolonialism and Science Fiction, New York 2011.
Latham R., Biotic invasions: Ecological imperialism in new wave science fiction, [w:] Science Fiction Criticism. An Anthology of Essential Writings, Bloomsbury 2017.
Le Guin U.K., Introduction, [w:] The Norton Book of Science Fiction: North American Science Fiction 1960–1990, red. U.K. Le Guin, B. Attebery, New York 1993.
Leś M.M., Czy science fiction jest literaturą wywrotową?, [w:] Literatura-pamięć-kultura, red. E. Sidoruk, M.M. Leś, Białystok 2010.
Leś M.M., Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne, Białystok 2008.
Levitas R., Sargisson R., Utopia in Dark Times: optimism/pessimism and utopia/dystopia, [w:] Dark Horizons: science fiction and the dystopian imagination, red. R. Baccolini, T. Moylan, New York 2003.
Lombardo T., Contemporary Futurist Thought: Science Fiction, Future Studies, and Theories and Visions of the Future in Last Century, Bloomington 2008.
Lombardo T., Science Fiction: The Evolutionary Mythology, Bloomington 2021.
Lynall G., Solarpunk: From Science Fiction and Future Fantasies, [w:] The Cambridge Companion to Literature and Climate, red. A. Johns-Putra, K. Sultzbach, Cambridge 2022.
Maj K.M., Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych, Kraków 2015.
Majewski P., Między zwierzęciem a maszyną. Utopia technologiczna Stanisława Lema, Wrocław 2007.
Marzec A., Kosmogonie, czyli o początkach światów – zwrot spekulatywny, „Teksty Drugie” 2022, nr 3.
Mazurkiewicz A., Kapitalizm w odwrocie. O socrealistycznym epizodzie polskiej fantastyki naukowej, „Pamiętnik Literacki” 2009, z. 2.
Mazurkiewicz A., Między fantastyką i aluzją. Social fiction jako kryptopolityczny nurt polskiej literatury lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, „Folia Litteraria Polonica” 2011, nr 2.
Monika Bielskyte, https://medium.com/@monikabielskyte [dostęp: 24.01.2023].
Newitz A., Dear Science Fiction Writers: Stop Being So Pessimistic!, „Smithsonian Magazine” 2012, kwiecień, https://www.smithsonianmag.com/science-nature/dear-science-fiction-writers-stop-being-so-pessimistic-127226686/ [dostęp: 02.02.2023].
Nichols P., Hasło Optimism and Pessimism, [w:] The Encyclopedia of Science Fiction, https://sf-encyclopedia.com/entry/optimism_and_pessimism [dostęp: 24.01.2022].
Norem J.K., Cantor N., Defensive pessimism: harnessing anxiety as motivation, „Journal of Personality and Social Psychology” 1986, nr 6.
Pabjan T., Gottfrieda W. Leibniza idea świata najlepszego z możliwych, „Studia z historii filozofii” 2017, nr 4.
Peale N.V., The Power of Positive Thinking: A Practical Guide to Mastering the Problems of Everyday Living, Hoboken 1953.
Petitcollin C., Jak mniej myśleć. Dla analizujących bez końca i wysoko wrażliwych, tłum. K. Arustowicz, Łódź 2019.
Pilch T., Optymizm i pesymizm – dwie orientacje życia indywidualnego i dwie strategie budowania świata społecznego, „Pedagogika Społeczna” 2016, nr 4.
Potempa K., Optymizm a zdrowie, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2013, nr 2.
Psillos S., The Present State of the Scientific Realism Debate, „The British Journal for the Philosophy of Science” 2000, t. 51, nr 1.
Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, red. J. Czapiński, Warszawa 2004.
Redmond S., Spectacular Horizons: The Birth of Science Fiction Film, Television, and Radio 1900–1959, [w:] The Cambridge History of Science Fiction, red. G. Canavan, E.C. Link, Cambridge 2019.
Review Meta, https://reviewmeta.com/amazon/0062204696 [dostęp: 23.01.2023].
Scheich G., Pozytywne myślenie. Czy może szkodzić, tłum. E. Pankiewicz, Gdańsk 2000.
Scheier M.F., Carver C.S., Dispositional optimism and physical well-being: the influence of generalized expectancies on health, „Journal of Personality” 1987, nr 2.
Scheier M.F., Carver C.S., Effects of optimism on psychological and physical well-being: Theoretical overview and empirical update, „Cognitive Therapy and Research” 1992, nr 2.
Seligman M.E.P., Optymizmu można się nauczyć, tłum. A. Jankowski, Poznań 1993.
Sharot T., Nasz stronniczy optymizm. O irracjonalnie pozytywnie nastawionym mózgu, tłum. A. Cichowicz, Warszawa 2021.
Shippey T., Book Review: ‘Hieroglyph’ edited by Ed Finn and Kathryn Cramer, „The Wall Street Journal” 26.09.2014, https://www.wsj.com/articles/book-review-hieroglyph-edited-by-ed-finn-and-kathryn-cramer-1411762756 [dostęp: 2.02.2023].
Singles K., Alternate History: Playing with Contingency and Necessity, Berlin–Boston 2013.
Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in., Wrocław 1995.
Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, wyd. 3, Wrocław 1998.
Solarpunk Manifesto, http://www.re-des.org/a-solarpunk-manifesto/ [dostęp: 22.01.2023].
Sontag S., The Imagination of Disaster, [w:] Science Fiction Criticism. An Anthology of Essential Writings, Bloomsbury 2017.
Stableford B., Science Fiction and Ecology, [w:] The Blackwell Companion to Science Fiction, The Blackwell Companion to Science Fiction, red. D. Seed, Malden 2005.
Stach R., Optymizm. Badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym, Kraków 2006.
Stephenson N., Innovation Starvation, https://www.wired.com/2011/10/stephenson-innovation-starvation/ [dostęp: 25.01.2022].
Stoff A., Czy science fiction jest gatunkiem ideologicznie zdeterminowanym?, „Roczniki Humanistyczne” 1986, z. 1.
Suvin D., O poetyce gatunku science fiction, tłum. K.M. Maj, „Creatio Fantastica” 2018, nr 2.
Szajnert D., Intencja autora i interpretacja – między inwencją a atencją, Łódź 2011.
Taylor S.E., Brown J.D., Illusion and well-being: A social psychological perspective on mental health, „Psychological Bulletin” 1988, nr 2.
Urgent Evoke, http://www.urgentevoke.com/ [dostęp: 24.01.2023].
Vu R., Science Fiction before Science Fiction: Ancient, Medieval, and Early Modern SF, [w:] The Cambridge History of Science Fiction, red. G. Canavan, E.C. Link, Cambridge 2019.
Wasyluk P., Optymizm historiozoficzny jako aksjologiczny fundament idei postępu dziejowego,„Humanistyka i Przyrodoznawstwo” 2012, t. 18.
Weinstein N.D., Unrealistic optimism about future life events, „Journal of Personality and Social Psychology” 1980, nr 5.
Winter J., Citizen Science Fiction, Lanham 2021.
Wittenberg D., Indecision and Splendid Excess: Analogies of Evolution in Stanisław Lem’s ‘Summa Technologiae’, „Science Fiction Studies” 2013, nr 3.
Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, wyd. 2, Warszawa 2004.
Wolfe G.K., Science Fiction and its Editors, [w:] The Cambridge Companion to Science Fiction, red. E. James, F. Mendlesohn, Cambridge 2003.
Zaidi L., Worldbuilding in Science Fiction, Foresight and Design, „Journal of Futures Studies” 2019, nr 4.
Zgorzelski A., SF jako pojęcie historycznoliterackie, [w:] Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction, red. R. Handke, L. Jęczmyk, B. Okólska, Poznań 1989.
Życiński J., Struktura rewolucji metanaukowej. Studium rozwoju współczesnej nauki, tłum. M. Furman, Kraków 2022.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Copyright (c) 2024 Mariusz M. Leś